नेपालमा चीन पक्षधर मानिएको वामपन्थी वाहुल्य भएको नयाँ गठबन्धन सरकार बनेपछि रिसाएको भारतले विद्युत खरिद विक्री सम्झौता नविकरणमा आनाकानी गरेको छ । यसले गर्दा नेपालमा चैत्रको अन्तिमदेखि लोडसेडिङ हुने सम्भावना बढेको छ ।

इन्डियन इनर्जी एक्सचेन्ज लिमिटेड (आईएक्स) बाट नेपालले २०७८ वैशाखदेखि बिजुली खरिद गर्दै आएको छ । पाँच वर्षको यो अनुमति हरेक वर्ष नवीकरण गर्नुपर्ने सर्त छ । गत वर्ष नवीकरण गरिएको म्याद १८ चैत (३१ मार्च) मा सकिँदै छ । तर अब एकसाता पनि बाँकी नरहँदासमेत नवीकरण नभएकाले नेपाल विद्युत् प्राधिकरण दबाबमा परेको छ ।

भारतले प्रतिस्पर्धी बजारबाट विद्यूत् ल्याउने अनुमति नवीकरण गर्नुको सट्टा ग्याँस प्लान्टको बिजुली खरिद गर्न अनौपचारिकरुपमा प्रस्ताव गरेको उर्जा मन्त्रालयका एक अधिकारीले मेरो लगानीलाई जानकारी दिए । तर, नेपाली अधिकारीहरु सम्झौता भन्दा झण्डै ३ गुना महंगो ग्याँस प्लाण्टबाट उत्पादित विजुली खरिद गर्न सम्भव नभइरहेको बताइरहेका छन् । ‘ग्यास प्लान्टबाट उत्पादित विद्युतको मूल्य प्रतियुनिट झन्डै १० भारु (१६ रुपैयाँ) पर्छ । जबकि २०७८ बाट नेपालले भारतको प्रतिस्पर्धी बजारबाट औसतमा प्रतियुनिट ३ भारुमा विद्युत् खरिद गरिरहेको छ ।’ मन्त्रालयका अधिकारीले भने ।

भारतीय पक्षले सम्झौता नविकरणमा चासो नदिनुलाई कुनै स्पष्ट जवाफ दिएको छैन । केही अधिकारीहरुले नेपाली पक्षसँग अप्रिलदेखि जुनसम्म हुने भारतीय संसद, लोकसभा चुनावपछि नविकरण गर्न सकिने बताएका छन् । जबकि नेपालमा विद्युतको माग हुने समय नै त्यही हो । र, भारतले चाहेमा लोकसभा चुनावकै कारण यो सम्झौता नविकरण हुन नसक्ने अवस्था छैन । तर, नेपालले पटक पटक ताकेता गर्दा पनि भारतले नवीकरण गरेको छैन ।

भारतीय अधिकारीहरुले नेपाली अधिकारीहरुसँग लोकसभा चुनावलाई कारण देखाए पनि यथार्थ भने नेपालमा परिवर्तन भएको राजनीतिक घटनाक्रम हुन सक्ने आशंका सरकारी अधिकारीहरुले गरिरहेका छन् । किनकी नेपालमा यस अघि सत्तामा रहेको कांग्रेस, माओवादी गठबन्धनलाई भारत परस्त रहेको मानिन्थ्यो । भारतीय संस्थापन पक्षले उक्त गठबन्धनमार्फत नेपालमा आफ्नो स्वार्थ अनुसारका कामहरु गराइरहेको चर्चा व्याप्त थियो । तर, अचानक चीन पक्षीय मानिएको एमालेसहितको गठबन्धन बनेर भारत परस्त मानिएको नेपाली कांग्रेस सत्ताबाट बाहिरिएपछि भारतीय संस्थापन पक्ष आक्रोशित भएको नेपाल र भारतका कुटनीतिज्ञहरु बीच चर्चा चलिरहेको छ । तर, उस्ले सोझै विरोध वा कुनै प्रतिकृया जनाउनु भन्दा घुमाउरो पाराले बर्तमान गठबन्धनलाई तह लगाउने अस्त्रहरुको उपयोग गर्न थालेको कुटनीतिक क्षेत्रका व्यक्तिहरु बताउँछन् । त्यहीक्रममा अहिले विद्युत खरिद सम्झौता नविकरणबाट पछि हटेको आशंका नेपाली पक्षले गरेको छ ।

नेपालले ढल्केबर–मुजफ्फरपुर अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनमार्फत भारतसँग ६५० मेगावाटसम्म विद्युत् आयात वा निर्यात गर्न सक्छ । सुक्खायाममा भारतबाट अधिकतम ४५० मेगावाट विद्युत् आयात गर्छ भने वर्षामा नेपालले भारतलाई निर्यात गर्दै आएको छ । प्राधिकरणकाअनुसार बैशाख र जेठमा नेपालमा विद्युतको कुल माग करिब २ हजार मेगावाट पुग्नेछ जबकि आन्तरिक उत्पादन क्षमता भने करिब १४ सय मेगावाट मात्रै हुनेछ । ६ सय मेगावाट अपुग हुने अवस्थामा प्राधिकरणले भारतबाट आयात गरी माग सन्तुलन गर्दै आएको थियो । तर भारतले विद्युत् आयात अनुमतिमा नवीकरण नगरे लोडसेडिङ गर्नुको विकल्प छैन।

प्राधिकरण र उर्जा मन्त्री शक्ति बस्नेतले गरेको प्रयास असफल भएपछि उर्जा मन्त्रालयले राजनीतिक तवरबाटै समाधान गर्ने गरी प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाललाई जानकारी गराएको छ । तर, प्रधानमन्त्री दाहालले भने अहिलेसम्म भारतीय समकक्षी नरेन्द्र मोदीसँग यसबारेमा कुरा गरेका छैनन्।